Kijkend vanuit een bepaald venster op de wereld, bevinden wij ons in een Ik-toestand. Eric Berne heeft deze omschreven als “ego-states”: egotoestanden.

Het is een belangrijk concept in de Transactionele Analyse. Het is de manier waarop we op een bepaald moment een deel van onze persoonlijkheid tonen. In de basis zijn er 3 ego-toestanden: Ouder,Volwassene, Kind.

Als ik me gedraag op een manier die een kopie is van de die van één van mijn ouderfiguren (ouders, oudere broers, zussen, ooms, tantes, oma’s, opa’s, etc.), dan reageer ik vanuit mijn Ouder egotoestand.

Als ik me gedraag, denk en voel in antwoord op wat hier en nu om mij heen gebeurt, oplossingsgericht en gebruik makend van de opties die ik heb, reageer ik vanuit mijn Volwassene egotoestand.

Als ik terugkeer naar de gevoelens, gedrag en het denken zoals ik als kind deed, dan reageer ik vanuit mijn Kind egotoestand.

Even een voorbeeld, om het concept wat levendig te maken:

Rijden op een drukke verkeersweg
Stel je rijdt in je auto op een drukke verkeersweg. Telkens beoordeel je de situatie in het hier en nu. Je kijkt om je heen en in je spiegels. Je laat gas los, of remt. Je reageert oplossingsgericht en op basis van wat er nu gebeurt om je heen. Dan komt er iemand die je inhaalt, maar heel kort voor jou onbenullig invoegt. Hij snijdt je af. Eerst reageer je op wat gebeurt. Je kijkt in je spiegel en remt om een botsing te voorkomen. Dit is allemaal een volwassene egotoestand. Zodra de andere chauffeur uit het zicht verdwijnt, schudt je je hoofd en kijkt naar je medepassagier. “zulke mensen zouden geen auto mogen rijden!”. Nu ben je naar je Ouder egotoestand gegaan. Toen je klein was, zag je je vader dit soort uitspraken maken in zulke situaties. Vervolgens besef je dat door de drukte op de weg je te laat gaat komen op je werk. Dat net terwijl je een belangrijke afspraak hebt met je baas. De moed zinkt je in je schoenen en je raakt een beetje in paniek. Nu kom je in een Kind egotoestand. Je bent in contact gekomen met herinneringen over hoe het vroeger ging als je te laat kwam op school. Als reactie hierop, bedenk je dat je baas een redelijk mens is en zal begrijpen wat er is gebeurd. Je keert terug naar je Volwassene egotoestand.

Definitie

Eric Berne definieerde een egotoestand als een consistent patroon van voelen en ervaren dat direct samengaat met een overeenkomstig consistent patroon van gedragingen.

Egodiagram

Eric Berne heeft de 3 egotoestanden getekend in een model, dat sedertdien veel gebruikt wordt.  Egotoestanden kan je zien aan mensen. Je kan zien of iemand zich in een bepaalde egotoestand begeven heeft. Dat gaat over gedrag dat je kan analyseren. Dat is ook het nut van dit hele verhaal over egotoestanden. Je kan leren herkennen in welke egotoestand je verkeert en vervolgens opties creëren om conform die egotoestand te reageren of op een andere manier. Eric Berne constateerde dat de ouder egotoestand uitgesplitst kan worden in:

Ouder

• Structurerende Ouder: dit is de normatieve, kaderstellende, bestraffende ouder: “ik wil dat je nu naar je kamer gaat”.
• Verzorgende Ouder: dit is de ouder die helpt, ondersteunt en verzorgt: “ach, arme jongen, wat vervelend voor je. Zal ik een pleister op je knie plakken?”

Volwassene

De Volwassene egotoestand is oplossingsgericht en reageert vanuit het hier en nu met gebruikmaking van zijn gevoelens, gedachten en overtuigingen. Het meest is dit herkenbaar door de open vragen die de volwassene stelt: Wat bedoel je? Hoe komt het dat… etc.

Kind

De Kind egotoestand kan opgesplitst worden in:

• Natuurlijk Kind: het reageren op pijn, verdriet, plezier. Lachen, huilen, plagen.
• Aangepast Kind: het kind dat reageert op de bestraffende woorden van de ouder: “ja maar, ik deed echt mijn best hoor”. Het kind dat gewend is zich te voegen naar de ouders.

In een egodiagram ziet dat er zo uit:

De egotoestanden kennen een binnenkant: de structurele egotoestand en een buitenkant: de functionele egotoestand. Die laatst is globaal gezien waarneembaar. Het is gedrag.
De structurele egotoestanden zijn vaak lastiger waarneembaar. Het gaat om gevoelens en overtuigingen.

Structurele en functionele egotoestanden

De binnenkant van iemand; zijn gevoelens en overtuigingen, is lastig waar te nemen. We kunnen wel zien hoe iemand zich gedraagt en daar een diagnose op loslaten betreffende de egotoestand. Een diagnose kan door te letten op wat je ziet: woorden, intonatie, gebaren, mimiek, houding. Dat is de gedragsdiagnose.  Deze kan je controleren door de historie van de persoon erbij te betrekken, door te kijken naar je eigen gedrag (vaak merk je dat je eigen gedrag beïnvloedt is door het gedrag van de ander of door het gedrag van nu te spiegelen aan het gedrag van een ouder of kind van toen. Dat laatste kan je doen door bijvoorbeeld de client te vragen om de rol van zijn of haar ouder te spelen. De client zal op dat moment in een ouderrol schieten. Je kan dan de bijpassende egotoestand herkennen.  In dit plaatje zie je de binnenkant.

Ouder: je ziet meerdere functionele egodiagrammen binnen in de Ouder staan. Die vertegenwoordigen als het ware een archiefkast met ouderfiguren in jouw binnenkant. De manieren waarop bepaalde ouderfiguren tegen jou praten kunnen door je op het gewenste moment uit het laatje worden getrokken om te worden gebruikt.

Kind: In dit plaatje zijn een soort van jaarringen zichtbaar in het Kind-deel van het egodiagram. Dit zijn alle verzamelingen aan Kindreacties, zoals pijn, verdriet, plezier,

Geïntegreerde volwassene: In je binnenste kan je voortdurend vanuit je volwassene samenwerken met de ervaringen die ouderfiguren en kindreacties meebrengen. Zo combineer je ervaringen met gevoel en heb je de mogelijkheid om een geïntegreerd volwassene reactie te genereren. Deze reactie zal zichtbaar zijn (zie de stippellijntjes naar het functionele diagram) als een reactie die zich normaal gesproken zal uiten als een volwassen reactie met positieve kritische ouder of verzorgende ouder aspecten of positieve natuurlijk of aangepast kind aspecten.

Transacties

In het artikel Transacties vertel ik meer over hoe egotoestanden werken in de interactie met anderen. Klik hier.

En nu?

Je zou een testje kunnen invullen. Het kan je helpen om nieuwe inzichten over jezelf te verwerven. Inzicht en bewustzijn over jezelf en daar op reageren, helpt je om effectiever te communiceren. Klik hier voor de test van je communicatiestijl.

Bronnen:
Handboek Transactionele Analyse:
Auteurs Stewart en Joines; Uitgavejaar: 1996 ISBN: 90 6665 203 9

Leerboek TA:
Auteurs Anne de Graaf en Moniek Thunnissen: 2013 ISBN 9789058982261